Lentinus edodes. Ένα παραδοσιακό φάρμακο   φυτικής προέλευσης από το Βασίλειο των μυκήτων*

     Τα φαρμακευτικά μανιτάρια, αντιπροσωπεύουν μία κύρια πηγή διατροφαρμακευτικών ουσιών, που μέχρι τώρα δεν έχουν διαδοθεί ευρύτερα στο Δυτικό κόσμο, ενώ καλλιεργούνται και καταναλώνονται για χιλιάδες χρόνια στις χώρες της Ανατολής από όπου άρχισαν να γίνονται γνωστές οι θεραπευτικές τους ιδιότητες (Wasser and Weis, 1999). Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει και ο εδώδιμος βασιδιομύκητας  Lentinula edodes. Η αντικαρκινική και ανοσοδιεγερτική δράση του είναι γνωστή ιδίως σε  Ασιατικούς λαούς από πολύ παλιά χρόνια και υποστηρίζεται από εκτεταμένη διεθνή βιβλιογραφία (Shibata et al., 1968, Flynn, 1991, Carnevali, 1997, Ikekawa, 2001). Ο L. edodes ανήκει στους  Βασιδιομύκητες του Βασιλείου των μυκήτων, που αποτελούν ξεχωριστή ομάδα οργανισμών στη Βοτανική που περιλαμβάνει περί τα 100.000 διαφορετικά είδη.

Τα μανιτάρια «Shiitake» όπως είναι περισσότερο γνωστά με το γιαπωνέζικο όνομά τους αναγνωρίζονται σαν φαρμακευτικά και θεραπευτικά στην Ιαπωνία και Κίνα εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Ο Wu Ri, ένας φημισμένος γιατρός από την Κινεζική Δυναστεία των Ming (1368-1644), έγραφε αποκλειστικά για αυτό το μανιτάρι ότι «αυξάνει την ενέργεια, θεραπεύει τα κρυολογήματα και εξαφανίζει τα παράσιτα». Αλλά εκτός της μεγάλης υπόληψης και αποδοχής του L. edodes σαν θεραπευτικό μανιτάρι από τους λαούς της Ανατολής η επιστημονική κοινότητα έχει μελετήσει σε μεγάλη έκταση τις ιδιότητες αυτού του μύκητα. Αυτές περιλαμβάνουν μια σειρά από θεραπευτικές δράσεις με κυριότερες την ανοσοδιεγερτική αντικαρκινική, αντιμικροβιακή, υποχοληστερινική και άλλες .

Οι αντικαρκινικές ιδιότητες του L. edodes και ιδίως του υψηλού μοριακού βάρους πολυσακχαρίτου Lentinan (περιέχεται στα καρποσώματα του μύκητα) έχει αναφερθεί και τεκμηριωθεί από πολλούς ερευνητές (Shida & Matsuda, 1974; Chung et al., 1984; Chihara et al., 1987). Η επίδραση αυτή έχει προσδιορισθεί κυρίως σε πειραματόζωα στα οποία είχε προκληθεί καρκίνος με  Sarcoma 180 ενώ ταυτόχρονα εδόθη ενέσιμος λυοφιλισμένη μορφή υδατικών εκχυλισμάτων από διάφορους εδώδιμους βασιδιομύκητες. Η καταστολή της ανάπτυξης του όγκου έφτασε στο 97,3% από εκχυλίσματα του 
L. edodes,  ενώ υπήρξε πλήρης καταστολή σε έξι από τα εννέα ποντίκια σε δόση 200mg/kg/ημέρα σε ορισμένες περιπτώσεις (Ikekawa et al., 1969). Η δραστική ουσία με την ισχυρότερη αντικαρκινική δράση σε σύγκριση με αυτή πολυσακχαριτών από άλλους βασιδιομύκητες (καθώς και λειχήνες) απομονώθηκε από τον L.edodes και είναι ο πολυσακχαρίτης Lentinan. Είναι μια β-1, 3 γλουκάνη με πολλές β,1-6 γλυκοπυρανοσιδικές αλυσίδες και μοριακό βάρος περίπου ένα εκατομμύριο (Maeda et al., 1971).

Ο μηχανισμός της αντικαρκινικής δράσης του πολυσακχαρίτου Lentinan θεωρείται σαν ενισχυτικός των φυσικών φονικών Τ-κυττάρων, (ΝΚ), β-λεμφοκυττάρων και μακροφάγων με χαρακτηριστική δράση διαφορετική από το BCG και άλλων ανοσοδιεγερτικών. Συνήθως οι ασθενείς με καρκίνο εμφανίζουν χαρακτηριστική υψηλή δράση ΤΗ₂ (humoral immunity ή ΤΗ₂ response) που συνεπάγεται την παραγωγή υψηλών ποσοτήτων αντισωμάτων. Εφ’όσον η χυμική αντίδραση ενεργοποιείται σε υψηλό σημείο, παράγονται μια σειρά κυτταροκινών της ομάδος των ιντερλευκινών IL, 5,6,10 οι οποίες έχουν αρνητική επίδραση στους αντικαρκινικούς αμυντικούς μηχανισμούς άμεσα ή έμμεσα. Στο σχεδιάγραμμα που ακολουθεί αναλύεται η πιθανή ανοσοδιεγερτική δράση του πολυσακχαρίτου Lentinan, σε καρκινικά κύτταρα.

Η δράση αυτή συνοψίζεται στα εξής σημεία :

α. Δραστηριοποίηση των μακροφάγων, με αύξηση παραγωγής κυτταροκινών

IL-1, IL-2, IL-12 σαν αλυσιδωτή αντίδραση.

β. Ρύθμιση της ισορροπίας των βοηθητικών Τ-λεμφοκυττάρων που έχει διαταραχθεί στα καρκινικά κύτταρα (TH₂ response) και βελτίωση της σχέσης ΤΗ₁ / TH_2.

γ. Επαναφορά της δραστηριότητας των βοηθητικών Τ- λεμφοκυττάρων (ΤΗ₁) για παραγωγή κυτταροκινών IL-2, TNF-β, και ιντερφερόνης-γ. Στην αύξηση της παραγωγής ιντερφερόνης οφείλονται και οι αντιϊικές ιδιότητες του  L. edodes  σε άτομα με AIDS και ηπατίτιδα Β.

 

δ. Αύξηση και δραστηριοποίηση των φυσικών φονικών κυττάρων (ΝΚ Cells), LAK (Lymphokine Activated Killer Cells ) και CTL (κυτταροτοξικών Τ κυττάρων).

ε. Ενεργοποίηση του συμπληρώματος C₃ και ειδικότερα του κλάσματος C3b που ενεργοποιεί περαιτέρω τα μακροφάγα.

 

Το σύνολο αυτών των δράσεων έχει σαν αποτέλεσμα τα καρκινικά κύτταρα να οδηγούνται σε απόπτωση.

Η ανοσοθεραπεία σαν συμπληρωματική της ραδιοθεραπείας έχει δειχθεί πως μπορεί να επιβραδύνει σημαντικά τις ηπατικές μεταστάσεις και την αναζωπύρωση της νόσου σε ασθενείς με καρκίνο του μαστού (Papavasiliou et al., 1981). Έτσι η χορήγηση του Lentinan ενδείκνυται σαν ενισχυτική των διαφόρων κλασσικών μορφών θεραπείας του καρκίνου όπως η χημειοθεραπεία και οι ακτινοβολίες. Στην Ιαπωνία η ουσία Lentinan, βασικός πολυσακχρίτης του L. edodes, έχει πάρει έγκριση για τη θεραπεία διαφόρων μορφών καρκίνου σε ενέσιμο μορφή και αποτελεί το όγδοο σε πωλήσεις αντικαρκινικό φάρμακο.

Επίσης υπάρχουν αναφορές πως ο L. edodes έχει και άλλες ιδιότητες πολύ ωφέλιμες στην υγεία των ανθρώπων όπως π.χ. στην πρόληψη και θεραπεία των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Σε διαφορετικά πειράματα με πειραματόζωα και ανθρώπους που υπεβλήθησαν σε δίαιτες με L. edodes υπήρξε σημαντική ελάττωση της χοληστερίνης, λόγω του αμινοξέος eritadenine ενώ ελαττώθηκε και η αρτηριακή πίεση λόγω της υψηλής σχέσεως Καλίου προς Νάτριο. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις πως ο L.edodes ενεργεί και ως αντιθρομβωτικός παράγων (Subbarao et al., 1979).

Όσον αφορά στη δοσολογία για πρόληψη έχει αναφερθεί ότι 1,5g ξηρό μανιτάρι (ή 10g νωπό) (L.edodes) την ημέρα αυξάνει το επίπεδο των Τ-helper κυττάρων.

Στον Πίνακα 1, αναφέρονται τα δραστικά συστατικά του L.edodes για τα οποία υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση ότι έχουν την αναφερόμενη βιολογική δράση.

Πίνακας 1. Τα δραστικά συστατικά του L.edodes και η ευεργετική τους δράση στην ανθρώπινη υγεία.

Λόγω όλων αυτών των εξαιρετικών ιδιοτήτων ο L.edodes θεωρείται η elit των φαρμακευτικών μανιταριών. Παρ’ όλα αυτά δεν παύει να είναι ένα νοστιμότατο εδώδιμο μανιτάρι με υψηλή διαιτητική και θρεπτική αξία. Η αξία του σαν φρέσκο φθάνει στη διεθνή αγορά περίπου τα 30€ το ένα κιλό, ενώ η τιμή των εισαγόμενων εκχυλισμάτων που περιέχουν Lentinan είναι συνήθως στα 35€ για 60 κάψουλες.

Στον πίνακα 2, περιγράφεται η χημική σύσταση των παραγομένων καρποσωμάτων L.edodes από όπου φαίνεται η υψηλή διατροφική τους αξία.

Πίνακας 2. Η σύσταση (% ξηρού βάρους) των  παραγόμενων  καρποσωμάτων  L. edodes.

Επίσης ο L.edodes περιέχει μεγάλο φάσμα ανoργάνων μετάλλων, ιδίως Κάλιο, Φώσφορο, Μαγνήσιο, Ασβέστιο και Σίδηρο, καθώς και πλήθος βιταμινών ιδίως του συμπλέγματος Β. H παγκόσμια παραγωγή του L.edodes ανέρχεται σε 826 χιλιάδες τόνους ετησίως, κυρίως από Κίνα (76%) και Ιαπωνία (17%), ενώ κατέχει τη δεύτερη θέση των καλλιεργουμένων μανιταριών παγκοσμίως, μετά το γνωστό καλλιεργούμενο Agaricus bisporus ή μανιτάρι του Παρισιού. Αν και η συνήθης καλλιέργειά του σε κορμούς οξυάς αποτελεί χρονοβόρα διαδικασία (2 χρόνια μέχρι την καρποφορία), η παραγωγή καρποσωμάτων μπορεί να συντομευτεί σε 2 περίπου μήνες με καλλιέργεια του L.edodes σε υποστρώματα που αποτελούν παραπροϊόντα και απόβλητα της αγροτοβιομηχανίας, όπως τα άχυρα, το πριονίδι βελανιδιάς εκκοκκισμένους σπάδικες καλαμποκιού κ.α. όπως εφαρμόζεται στο ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε (Israilides και Philippousis, 2003).

Η προτεινόμενη τεχνολογία κατοχυρώθηκε με αίτηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας από τους Δρ. Κ. Ισραηλίδη και Δρ. Α. Φιλιππούση ερευνητών στο ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε, στον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας (ΟΒΙ) τον Ιούνιο του 2005. Η εφεύρεση αναφέρεται στη διαδικασία παραγωγής μανιταριών (καρποσωμάτων) του μύκητα L. edodes,  καθώς και ξηρής σκόνης από τα λυοφιλισμένα καρποσώματα του μύκητα για χρήση ως λειτουργικό τρόφιμο-διατροφαρμακευτικό προϊόν (συσκευασμένο ή όχι, σε κάψουλες ή/και ταμπλέτες) ήτοι για κατανάλωση ως αποξηραμένου λειτουργικού τροφίμου που θα εμπλουτίζει και θα ενισχύει την κανονική δίαιτα. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται: 

- Η δημιουργία ενός βιολογικού προϊόντος υψηλής προστιθέμενης αξίας
- Η συντόμευση του χρόνου έναρξης παραγωγής καρποσωμάτων
- Η μείωση του κόστους παραγωγής
- Η αξιοποίηση εγχώριων γεωργικών παραπροϊόντων και υπολειμμάτων και η προστασία του περιβάλλοντος.

Στην αγορά σήμερα κυκλοφορούν διάφορα παρασκευάσματα εισαγωγής που προέρχονται από εκχύλιση είτε της μυκηλιακής βιομάζας ή των καρποσωμάτων του L. edodes. Είναι φανερό ότι αυτά δεν περιέχουν όλα τα συστατικά του φαρμακευτικού μανιταριού παρά μόνο αυτά που εκχυλίζονται. Αυτό έχει τα εξής σοβαρά μειονεκτήματα. Πρώτον σε αυτού του είδους τα παρασκευάσματα αποκλείονται πολύτιμα συστατικά του μύκητα και δεύτερον η δράση τους ομοιάζει με αυτών των καθαρών φαρμακευτικών ουσιών, με πιθανές τοξικές επιδράσεις λόγω της υψηλής συγκέντρωσης ορισμένων μόνο εκχυλισματικών ουσιών. Αυτού του είδους η προσέγγιση είναι φανερό πως είναι έξω από το πνεύμα και την πρακτική της ολιστικής ιατρικής. Το μειονέκτημα αυτό επιλύεται με την παραπάνω καινοτομία και όπως συμβαίνει στην πρακτική φυτοθεραπεία το σύνολο των υπαρχόντων ουσιών στο σκεύασμα, που είναι ολόκληρος ο μύκητας, δρα εξισορροπιστικά, έχοντας τελικά το ευεργετικό αποτέλεσμα όπως το προσφέρει η φύση.

Η παγκόσμια αγορά φαρμακευτικών μανιταριών υπολογίζεται περίπου σε 5 δισεκατομμύρια δολάρια με αυξητικούς ρυθμούς 20% το χρόνο. Υπάρχει ένα συνεχές ογκούμενο κίνημα σε παγκόσμια κλίμακα της χρήσης εναλλακτικών μορφών ιατρικής (CAM = Complimentary & Alternative Medicines) μεταξύ των οποίων προέχουσα θέση κατέχει η «ιατρική βοτανοθεραπεία» (herbal medicine). Μόνο στην Αμερική (ΗΠΑ) μεταξύ των ετών 1990 και 1997 η χρήση εναλλακτικών μορφών ιατρικής (CAM) αυξήθηκε κατά 25%, ο αριθμός των ασθενών που έκαναν χρήση CAM αυξήθηκε κατά 47% και οι δαπάνες κατά 45%, με κόστος που υπολογίζεται στα 21, 2 δισεκατομμύρια δολάρια. Guide to Popular Natural Products (1999). Facts and comparisons Publ. Group, St. Louis, MI 63146-3098 (www.drugfacts.com)

Το ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. προτείνει την παραγωγή ιδιοσκευάσματος του λυοφιλισμένου μύκητα L. edodes σε κάψουλες για κατανάλωση ως αποξηραμένου τροφίμου που θα εμπλουτίζει και θα ενισχύει την κανονική δίαιτα και σύμφωνα με την απόφαση του Γενικού Χημείου του Κράτους 366/97, ΦΕΚ597/97 τεύχος Β΄.

Εικ.1. Το μανιτάρι L. edodes  που αναπτύσσεται σε γεωργικά παραπροϊόντα και κάψουλες λυοφιλισμένων καρποσωμάτων.

Το παρασκεύασμα αυτό πληρεί όλες τις ειδικές διατάξεις που ισχύουν και για τα παραδοσιακά φάρμακα φυτικής προέλευσης σύμφωνα με το άρθρο 16 α της οδηγίας 2004/24/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. Σύμφωνα με την οδηγία όλα τα κράτη μέλη οφείλουν να πάρουν τα αναγκαία μέτρα για συμμόρφωση και εναρμόνιση των σχετικών εθνικών νομοθεσιών τους μέχρι τις 30 Οκτωβρίου 2005.

Γενικά, η παραπάνω οδηγία που ήδη έχει τεθεί σε ισχύ, αναφορικά με τα παραδοσιακά φάρμακα φυτικής προέλευσης δεν κρίνει ότι είναι απαραίτητες οι προκλινικές αναλύσεις και δοκιμές, στο μέτρο που η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου τεκμαίρεται από τη μακροχρόνια χρήση και πείρα, πράγμα που φαίνεται να ισχύει για πολλά παραδοσιακά βότανα συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων διατροφαρμακευτικών μανιταριών που χρησιμοποιούνται στην Ε.Ε. για πολλά χρόνια. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει και ο μύκητας Lentinula edodes.

Η καινοτόμος αυτή τεχνολογία παρουσιάστηκε σε πολλές εκθέσεις καινοτομικών προϊόντων (βλέπε Εικόνα 2) και βραβεύτηκε με το 2^ο καλύτερο βραβείο επιχειρηματικού σχεδίου (Business Plan) στο 6^ο Διεθνές Venture Capital Forum που έγινε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 2005.

Εικ. 2. Ο πρόεδρος της Ε.Ε. Manuel Baroso συνοδευόμενος από τον υπουργό και Γεν. Γραμματέα Υπ. Ανάπτυξης δέχεται τις επεξηγήσεις από τον Δρ. Κ. Ισραηλίδη (αριστερά ) για το καινοτομικό προϊόν, στην έκθεση «Καινοτομία σε Στεριά και Θάλασσα» Ζάπειο Μέγαρο, Αθήνα 18-20 Απριλίου 2005. Δεξιά ο έτερος των εφευρετών Δρ. Α. Φιλιππούσης.

Σύμφωνα μα το επιχειρηματικό σχέδιο το προϊόν, εκτός από την εμπορία του σαν κάψουλες ή ταμπλέτες, μπορεί να ενσωματωθεί σε παραδοσιακά τρόφιμα όπως γιαούρτι, λάδι, χυμοί κ.λ.π, προσθέτοντας σε αυτά τις ευεργετικές ιδιότητες του μύκητα L. edodes.

Σε αυτήν την τελευταία περίπτωση η σπουδαιότητα της προστιθέμενης αξίας για τον πελάτη (σε όρους ανάπτυξης των πωλήσεών του και διαφοροποίησης των προϊόντων του σε σχέση με τον ανταγωνισμό) είναι εξαιρετικά μεγάλη, ειδικότερα στην περίπτωση των εταιριών τροφίμων.

Σε αυτή την κατεύθυνση είναι ανοικτό το πεδίο για επένδυση για τη δημιουργία μονάδας παραγωγής L. edodes ύψους 1,000,000€ με επιδότηση 50-60% μέσω Εθνικών και Κοινοτικών χορηγήσεων.

• Carnevali, A (1997). Shiitake: a health promoting fungus. Frut ticoltura 39: 21-25.

• Chihara, G., et al., (1970). Cancer Res., 30: 2776-2781.

• Chihara G. et al., (1987). Antitumor and metastasis-inhibitory activities of Lentinan as an immunomodulator. An overview cancer Detect Prev. (Suppl), 1:423-433.

• Chung , K.S., Choi. E.C., Kim BK (1984). Studies on constituents of higher fungi of Korea. An antitumor fraction from the culture filtrate of Lentinus edodes.korean J. Mycology, 12 (4): 129-132.

• Flynn, V.T., (1991). Is the Shiitake mushroom an aphrodisiac and a cause of longevity? Science and Cultivation of Edible Fungi, Maher (ed) Balkema, Rotterdam, pp. 345-361.

• Fujii, T., et al. , (1978). J. Antibiot., 31: 1079-80

• Hatrami, N. (2001). Int. J. Antimicrob. Agents, 17:71-74.

• Hirasawa, M., et al., (1999). Int. J. Antimicrob. Agents, 11: 151-157

• Hokama, Y and J.R.Y. Hokama (1981). Res. Commun. In Chem. Path. and Pharma 31: 177-80

• Ikekawa, T.,Uehara, N., maeda, Y., Nakanishi, M., and Fukuoka, F., (1969). Antitumor Activity of Aqueous Extracts of Edible Mushrooms. Cancer research 29, 734-735.

• Ikekawa, T., (2001). Beneficial Effects of Edible and Medicinal Mushrooms on Health Care. Int. J. of Medicinal Mushrooms, 3: 291-298.

• Israilides, C. and A. Philippoussis (2003) “Bio-technologies of recycling agro-industrial wastes for the production of commercially important fungal polysaccharides and mushrooms” Biotechnology & Genetic Engineering Reviews, Vol. 20, 247-259.

• Jeune, K. et al., (1990) Planta Medica, 56:592

• Kobayashi, N. (1987).Agr. and Biol. Chem. 51: 883-90

• Kurashima, Y., et. al. (1990) J. of Agr. and Food Chem., 38:1945-49

• Maeda Y.Y. and Chihara G. (1971) Lentinan, a new immunoacceleretor of cellmedicated response. Nature, 222:634

• Papavasiliou, C., J. Pappas, K. Israilides, M. Pavlatou and M.E. Eiliadi. (1981). Adjuvant radio-immunotherapy of operable breast cancer. Fourteenth Ins. Congress of Radiology, Brussels. June, 24-30

• Shibata, S., Nishikawa, Y., Mei, C.F., Fukvika, F., and Nakanishi, M., (1968). Antitumor Studies an Some Extracts of Basidiomycetes. Gann. 59: 159-161.

• Shida, M. and Matsuda, K., (1974). Studies on the polysaccharides separated from Lentinus edodes (shii-take) Mushroom Science 9(1): 531-539.

• Sorimachi, K. et al., (1990). “Anti-viral Activity of Water – solubilized Lignin Derivatives in Vitro”, Agricultural and Biological Chemistry 54 : 1337-39.

• Subbarao, Kuchibhota J. and Kaccar B.V. (1979). Pyridoxal-5-Phosphate. A new Physiological Inhibitor of Blood Coagulation. Biochem. Pharmacol. 28:531-534.

• Sugano, N. et al., (1982). Cancer. Lett., 17:109-114

• Suzuki, F., et al., (1997). J. Antibiot., 32: 1336-46

• Suzuki, M., et al., (1990). Int. J. Immunopharmacology, 12:613-623

• Suzuki, T., Ikegawa (1977) Chem. Abs., (C.A. 1991559).

• Takehara, M. et al., (1979). Arc. Of Virology, 59: 269-74

• Wasser, S., and Weis, A. (1999). Medicinal Properties of substances Occurring in Higher Basidiomycetes Mushrooms: Current Perspectives (Review). Int. Journal of Medicinal Mushrooms, 1: 31-62.

• White, T.R. et al., (1989). Parasitol. Res., 74:563-568

• Yamamura, Y., and K.W.Cochran. (1974). Mushroom Sci., 9(1): 495-507

Ισραηλίδης  Κλεάνθης. Δρ. Γεωπόνος- Βιοτεχνολόγος,Διευθυντής του Ινστιτούτου Βιοτεχνολογίας  Αγροτικών Προϊόντων του ΕΘΙΑΓΕ. Δίδαξε  σε Πανεπιστήμια  της  Ελλάδας και  του  εξωτερικού. Την  τελευταία  πενταετία επισκέπτης καθηγητής  στο  Πανεπιστήμιο του Nottingham  και στη  Φαρμακευτική  Σχολή του Πανεπιστημίου  Αθηνών. Ερευνητικό ενδιαφέρον στη  βιοτεχνολογία τροφίμων, βιομηχανικές  ζυμώσεις, παραγωγή νέων τροφίμων και  προϊόντων  υψηλής  προστιθέμενης  αξίας  από  αγροτοβιομηχανικά  απόβλητα,  μελέτη διατροφοφαρμακευτικών  και  λειτουργικών  τροφίμων  με  ανοσοδιεγερτικές  και θεραπευτικές ιδιότητες. Μέλος πολλών βιοτεχνολογικών εταιριών και  οργανισμών, έχει δημοσιεύσει πάνα  από 100  επιστημονικές  εργασίες σε  διεθνή και  Ελληνικά  περιοδικά και συνέδρια  και  είναι κύριος εφευρέτης  Αμερικανικού  διπλώματος  ευρεσιτεχνίας παραγωγής  νέας  ζωοτροφής.

Αντώνης  Φιλιππούσης. Δρ. Γεωπόνος - Μυκητολόγος, Ερευνητής  στο Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας. Υπεύθυνος της  Ερευνητικής  Μονάδας  Μανιταριών  και  του  Εργαστηρίου Εδώδιμων Μυκήτων του Ινστιτούτου Αγροτικής και Περιβαλλοντικής  Τεχνολογίας στην Αθήνα. Προ- και  μετα- πτυχιακές  σπουδές  στο Γεωπονικό  Πανεπιστήμιο  Αθηνών ( Τμήμα γεωργικής  βιοτεχνολογίας ). Διδακτορικό στους εδώδιμους μύκητες. Εξειδίκευση  στην καλλιέργεια  μανιταριών στο Κέντρο Επιστήμης  Μανιταριών στο Χαρστ  Ολλανδίας (1988). Εικοσαετής  σχετική ερευνητική ενασχόληση.  Διδακτορικό  έργο στο  Γεωπονικό  Πανεπιστήμιο  Αθηνών  με  αντικείμενο  την  καλλιέργεια  μανιταριών. Έχει  συμμετοχή  σε  δεκαπέντε  ερευνητικά  προγράμματα  και είναι  συγγραφέας  πλέον  των 50 εργασιών  σε  εθνικά και διεθνή  επιστημονικά  περιοδικά  και  συνέδρια.

                                                 αρχική  σελίδα